مو نقش بسزایی در زیبایی و افزایش اعتمادبه‌نفس انسان دارد و معمولاً افرادی که دچار ریزش و یا طاسی مو می‌شوند به دنبال راه‌حلی برای بازگشت موهای خود به حالت قبلی هستند. موها، همان رشته‌های نازک و باریکی که در شرایط عادی در سر و تمامی اجزا بدن ما وجود دارد، دارای اجزا مختلفی است که به آن ساختمان مو میگویند. آناتومی، فیزیولوژی و یا ساختمان مو از اجزا و پیچیدگی‌های خاصی تشکیل شده که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
همان‌طور که همه میدانیم موها به صورت رشته‌های نازک و باریک از پوست خارج می‌شوند که به آن‌ها تارهای مو میگویند. این تارها عصب ندارند و در واقع دردی را احساس نمی‌کنند، به همین علت شما به راحتی و بدون احساس درد و ناراحتی به آرایشگاه مراجعه کرده و موهای سروصورت خود را اصلاح می‌کنید. بخش دیگر مو شامل ریشه میشود که این بخش در داخل پوست یا همان بخش ( اپیدرم ) قرار دارند. در ادامه با ما همراه باشید تا تک‌تک اجزای مو را معرفی و کمی از ویژگی های ساختمان مو برایتان بگوییم.
فهرست مطالب
عناصر ساختمان ساقه مو
همان‌طور که گفتیم ساختمان مو به دو دسته ساقه و ریشه تقسیم میشود. ساقه مو بخش بیرونی و ریشه مو به صورت کامل در پوست قرار دارد. گاهی ممکن است در موهای خود ریزش احساس کنید که این ریزش می‌تواند از دو عامل درونی و بیرونی نشات بگیرد و بر ویژگی های ساختمان مو اثراتی را به جا بگذارد. تمامی عوامل محیطی مانند آلودگی هوا، مواد شیمیایی مانند رنگ و یا دکلره، استفاده از مواد شوینده نامناسب و … همگی بر ساقه مو تأثیر می‌گذارند و تنها عامل ژنتیک، وراثت و تغییرات هورمونی روی ریشه آن اثر میکند.
هر کدام از دو بخش اصلی مو، از اجزای مختلفی تشکیل شده‌اند. به عنوان مثال ساقه مو که تنها یک رشته باریک به نظر می‌رسد، اما همان رشته از 3 بخش کلی تشکیل شده که این سه بخش ساختمان مو را در ساقه تشکیل می‌دهند.
لایه داخلی
این لایه از ساختمان مو که به آن مغز مو و یا “medulla” نیز میگویند که فقط در موهای ضخیم مانند موی سر، ریش و سبیل و … وجود دارد. موهای نازک مثل موی سطح بدن شامل این ساختمان مو نمی‌شود.
لایه میانی
این بخش که به آن “cortex” نیز میگویند، در واقع بخش اصلی مو است و شامل سلول‌های مرده، زنجیره کراتینی و رنگ‌دانه‌ها بوده که به عنوان ماده اصلی و سازنده ساقه مو عمل میکند. از ویژگی های بخش میانی می‌توان به تعیین ضخامت و استحکام، حالت کشسانی و رنگ‌دانه‌های ملانین در آن اشاره کرد. ساختمان مو در بخش کورتکس شامل سه بخش دیگر با نام‌های لایه آلفا، لایه بتا و لایه گاما میشود.
لایه خارجی
یکی از ویژگی های ساختمان مو در لایه خارجی ساقه، شکل فلس و یا پولک ماهی آن است. این لایه با نام “ cuticle” نیز شناخته میشود. ساختار لایه کوتیکول به این صورت است که هر سلول قسمتی از سلول مجاور خود را پوشش می‌دهد، درست مانند پولک‌های ماهی و همین ویژگی فلس مانند است که ساختمان مو را در ساقه نفوذپذیر و رنگ‌پذیر میکند. یکی از وظایف لایه کوتیکول حفظ رطوبت مو است و اگر این بخش از ساختمان مو آسیب ببیند بی‌شک لایه میانی هم دچار آسیب میشود.
همچنین بخوانید: بانک مو چیست؟
ویژگی های ساختمان مو در ریشه
همان‌طور که گفته شد ویژگی های ساختمان مو تنها در ساقه مو خلاصه نمی‌شود، بلکه ریشه هم از اجزا و عناصر مختلفی تشکیل شده که در ادامه تک‌تک اجزای ریشه را بررسی می‌کنیم. مهم‌ترین اجزا ساختمان مو در قسمت ریشه عبارت‌اند از:
پیاز مو
این بخش از ساختمان مو در ریشه قرار دارد که به آن “heir bulb” نیز میگویند. پیاز مو شامل سلول‌های زیادی است که قابلیت تکثیر شدن را دارند. در واقع پیاز مو بخش زنده مو است و سلول‌های آن هر 24 الی 72 ساعت تکثیر می‌شوند.
جهت دریافت مشاوره، می‌توانید فرم زیر را پر کنید:
عضلات راست کننده
این عضله که به آن “arrector pili” نیز گفته میشود در بخش مرکزی فولیکول مو قرار دارد و قابلیت حرکت را برای مو به وجود می‌آورد. البته ناگفته نماند این حرکت کاملاً غیرارادی است و فرد کنترلی به روی عضلات راست کننده ندارد، درست مانند زمانی که ترس و یا سرما را تجربه می‌کنید.
غدد سباسه
در این بخش از ساختمان مو غدد چربی یا غدد سباسه، نوعی مواد روغنی ترشح می‌کنند که این ماده موم مانند وظیفه چرب نگه داشتن پوست و مو را بر عهده دارد. غدد سباسه که به آن “sebaceous glands” نیز میگویند نزدیک‌ترین غده به پیاز مو است. از ویژگی های ساختمان مو در این بخش از ریشه تعداد آن در سطح پوست است. به طور متوسط و در شرایط نرمال در هر یک سانتی‌متر از پوست 100 غده سباسه وجود دارد، این غدد به هیچ عنوان در پوست کف دست‌وپا دیده نمی‌شود.
همچنین بخوانید: دلایل و درمان ورم بعد از کاشت مو
عوامل آسیب رسان به ساختمان مو
همان‌طور که ملاحظه شد ساختمان مو از اجزا بسیار ظریفی تشکیل شده که خیلی از عوامل محیطی و ژنتیکی می‌تواند سلامت آن را به خطر بیندازد. برخی از این عوامل مخرب عبارت‌اند از:
- شستشو نامناسب
- استفاده از سشوار و دستگاه‌های حالت‌دهنده حرارتی مو به مقدار زیاد
- استفاده از سیگار و مواد دخانیاتی
- استفاده از محصولات شوینده نامناسب
- اشعه خورشید UV
- تغذیه نامناسب
- استفاده از محصولات تاریخ گذشته از جمله مواردی است که به شدت به ساختمان مو آسیب می‌زند
- استفاده از محصولات نامعتبر و ناشناخته
- استرس
- گرد خاک و یا محیط‌های چرب مانند آشپزخانه
- دکلره جزو مواردی است که به طور جدی ویژگی های ساختمان مو را تخریب میکند
- تیروئید و مشکلات هورمونی مانند کیست تخمدان
چرخه رشد در ساختمان مو
رشد و ریزش موهای انسان برخلاف تمامی پستانداران فصلی نیست، بلکه این رشد و ریزش همیشگی و در سه مرحله انجام میشود. مراحل چرخه رشد در ساختمان مو عبارت‌اند از:
مرحله آناژن
موهای انسان فقط در همین مرحله از چرخه رشد می‌کنند و پس از گذر از مرحله آناژن دیگر رشد نخواهند کرد. در این مرحله از رشد، سلول‌ها در ریشه مو به سرعت در حال تقسیم هستند. عملکرد این مرحله بسیار جالب است؛ زیرا موی جدید می‌تواند موی قدیمی را به بالای فولیکول هدایت کند و سرانجام موی قدیمی از فولیکول خارج شود. در این فاز از رشد ساختمان مو، تارهای موها هر 28 روز یک‌بار چیزی در حدود یک سانتی‌متر رشد میکند.
مرحله کاتاژن
در این بخش از مرحله رشد که به آن مرحله میانی میگویند، موها برای افتادن آماده می‌شوند. فاز میانی یک مرحله موقت است و همیشه 3 درصد از موها در این مرحله قرار دارند. تمامی ویژگی های ساختمان مو در مرحله کاتاژن چیزی در حدود 2 الی 3 هفته طول می‌کشد. در این فاز، رشد مو متوقف شده و غلاف خارجی ریشه مو چروکیده میشود.
مرحله تلوژن
ویژگی های ساختمان مو بسیار زیبا و جذاب هستند. فاز تلوژن که به فاز استراحت هم معروف است در واقع فاز افتادن موهای مرحله قبل بوده و بعد از افتادن شرایط رویش برای موهای جدید فراهم میشود. زمان فاز مرحله تلوژن چیزی در حدود 2 تا 3 ماه است. به طور کلی همیشه 6 الی 8 درصد از موها در فاز تلوژن قرار دارند. (البته زمان این فاز برای موهای ابرو و مژه طولانی‌تر است.) پس از اتمام فاز تلوژن، فولیکولهای مو مجدداً وارد فاز آناژن میشود و این چرخه همیشه ادامه دارد.
سخن پایانی
آنچه که در این مقاله از کلینیک دلوان بررسی کردیم ساختمان مو و ویژگی های ساختمان مو بود. موهای بدن انسان علاوه بر زیبایی و ایجاد حس اعتمادبه‌نفس وظایف خاصی هم بر عهده دارند، به عنوان مثال مو سر موجب حفاظت از پوست سر در برابر اشعه خورشید است و یا موهای ابرو و مژه مانع از ورود گردوغبار به چشم می‌شوند. همین رشته‌های باریک که به آن‌ها تار مو میگوییم از اجزا و ویژگی های خاصی درست شده است. اگر بخواهیم ساختمان مو را تقسیم‌بندی کنیم دو گروه اصلی ساقه و ریشه در این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرند.
کلیه عوامل محیطی می‌توانند سلامت ساقه مو را تحت تأثیر قرار دهند که این عوامل محیطی شامل آلودگی محیطی، استفاده از مواد شیمیایی و… است. گفتیم ساقه مو شامل سه بخش لایه داخلی، لایه میانی و لایه خارجی میشود که در بین این سه لایه مهم‌ترین قسمت لایه میانی است. ریشه مو هم ویژگی‌ها و اجزا خاص خود را دارد که این اجزا شامل پیاز مو، عضلات راست کننده و غدد سباسه میشود که سلامت و عملکرد صحیح هرکدام تأثیر مستقیم بر چرخه رشد مو دارد.
سوالات متداول
آیا رنگ کردن مو به ساختمان مو آسیب میرساند؟
به طور کلی دو نوع رنگ در بازار موجود است که شامل رنگهای گیاهی و شیمیایی میشود. اگر قصد کاشت مو و یا ابرو را دارید و یا تازه موهای سر و یا ابرو خود را کاشتهاید بهتر است با توجه به آسیب هرچند جزئی که رنگ مو به ساقه مو وارد میکند از انجام این کار موقتاً صرفه نظر کنید.
فولیکول مو چیست؟
فولیکولهای مو در واقع مسیر لولهای شکلی هستند که مو در آن رشد میکند، در انتهای فولیکول ریشه و در سر دیگر آن ساقه مو قرار دارد.
میانگین فاز استراحت در چرخه رشد مو چقدر است؟
این زمان با توجه به بدن هرکسی بین 2 تا 4 ماه متغیر است.
بیشتر بخوانید:
- زمان مناسب رنگ كردن مو بعد از كاشت مو
- عوامل کم شدن سرعت رشد مو
- کاشت مو برای پیشانی های بلند
- کاشت مو به روش HRT
